アイスランド語の動詞の変化・過去分詞
 

 英語でもそうですが、過去分詞は完了形や受動形に使うほか、形容詞として名詞を修飾したり補語になったりとさまざまな用途があり、ある意味動詞の変化形の中で一番重要なものといえるかもしれません。
 英語では過去分詞は一度作ってしまえばどんな用法でも語形変化しませんが、アイスランド語では用法によって過去分詞が語形変化する場合としない場合があります。そこでここでは先に語形変化しない用法で使う過去分詞の作り方を見てから、より複雑な語形変化する過去分詞の作り方と変化をまとめてみましょう。
 また現在形や過去形を作るとき区別の必要がなかった弱変化2類と3類は過去分詞を作るときには区別が必要です。

 
語形変化しない過去分詞

 現在完了形・過去完了形や、getaと組み合わせて「できる・できない」を表す構文では過去分詞は変化しません。
 こうした用法の変化しない過去分詞は、本来は過去分詞のさまざまな性数格変化形のうちの中性単数主・対格形です(下記参照)。辞書や入門書の語彙集で見出し語と一緒に挙げられている過去分詞もたいていこの形です。

Hvaða bækur hafið þið lesið eftir Tolkien?(lesaの現在完了形)
 トールキンのどの本を読んだことがありますか。
Hún hafði aldrei heyrt af McDonald áður.(heyraの過去完了形)
 それまで彼女はマクドナルドというものを聞いたことがなかった。
Við gátum ekki hætt að hlæja.(geta+hættaの過去分詞)
 われわれは笑いが止まらなかった。

 上の例文だと主語は上から複数2人称、女性単数、複数1人称ですが、過去分詞はそれに一致せず中性単数のままです。

 
弱変化1類・3類

 原形に-ðをつけます。ただし弱変化3類では弱変化2類のような作り方をするものがあります。

1類 1類 1類 3類 3類 3類
原形 tala elska byrja brosa þola horfa
過去分詞 talað elskað byrjað brosað þolað horft

 
弱変化2類

 原形末尾の-(j)aを取り去り、過去形の歯音Dが-d-、-ð-、-t-のものには-tを、歯音Dが-dd-、-tt-のものには-ttをつけます。

2類 2類 2類 2類 2類
原形 gleyma byggja kyssa þýða hætta
過去 gleymdi byggði kyssti þýddi hætti
過去分詞 gleymt byggt kysst þýtt hætt

 
弱変化4類

 弱変化4類の動詞は現在形の人称変化が強変化動詞と同じでしたが、過去分詞でも強変化と同じ語尾がつきます。
 原形末尾の-(j)aを取り去り、過去形と同じように(可能なら)語幹母音を逆i-変音させ、-iðをつけます。ただし弱変化2類のように過去分詞を作るものも結構あります。

4類 4類 4類 4類 4類
原形 velja flýja skilja spyrja setja
逆i-変音 e→a ý→ú なし y→u なし(不規則)
過去分詞 valið flúið skilið spurt sett

 setjaやseljaなどは過去形でも逆i-変音しないし、過去分詞も弱変化2類式なので弱変化4類に分類する必要があるのか、という気もしますが、現在形はやはり4類らしく強変化動詞式ですし、なんといっても歴史的にさかのぼるとsetjaもseljaもveljaなどと一群(ja-動詞などという)をなしていたのが確実と思われるのでやはり4類です。

 
強変化動詞

 上で述べたように、辞書などで強変化動詞の見出し語と一緒に挙げてある過去分詞というのが中性単数主・対格ですから、それをそのまま使います。
 ごく少数の例外を除けば弱変化4類と同じで-iðで終わりますが、重要な例外はséð(sjá)です。またbiðjaもbíðaも過去分詞はbeðiðで同じです。

 
性数格変化する過去分詞

 受動形や、過去分詞を形容詞として名詞と一緒に使っているとき、過去分詞は性数格変化します。
 受動形では主語に一致させるだけなので男性単数・複数、女性単数・複数、中性単数・複数の区別だけですが(ただし女性単数と中性複数は常に同形)、形容詞用法のときは修飾している名詞の性数格に合わせ変化し、さらに冠詞類の有無によって(形容詞の)強変化と弱変化も区別されます。

Þessir tölvuleikir eru bannaðir börnum innan 18 ára.(bannaの受動・現在形(男性複数主格))
 これらのパソコンゲームは18歳未満の児童に対しては禁止されています。
Viðey er gleymda eyjan sem fæstir Reykvíkingar hafa komið í.(gleymaの過去分詞gleymdurの形容詞用法(弱変化・女性単数主格))
 Viðeyはレイキャビクの人でもほとんど行ったことがないような忘れられた島だ。
Flugmaðurinn lenti vélinni á snævi þöktum akri.(þekjaの過去分詞þakinnの形容詞用法(強変化・男性単数与格))
 パイロットは飛行機を雪に覆われた畑に着陸させた。
Með þessum öryggisbúnaði er hægt að slökkva á vél stolinna bíla.(stelaの過去分詞stolinnの形容詞用法(強変化・男性複数属格))
 このセキュリティ装置を使えば盗まれた車のエンジンを停止させることが可能です。

 
弱変化1類・3類(中性単数主・対格が-að)

 中性単数主・対格形にさらに-urをつけたものを男性単数主格とし、あとは-urで終わるふつうの形容詞と同じ変化になります。ただし-aðurのaや、さらに語幹にaがある場合のu-変音に注意してください(表では赤太字)。

-urに終わる形容詞や過去分詞の変化(語尾のみ)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 -ur - (形)-t/(分)- -i -a -a
単数・属格 -s -rar -s -a -u -a
単数・与格 -um -ri -u -a -u -a
単数・対格 -an -a (形)-t/(分)- -a -u -a
複数・主格 -ir -ar - -u -u -u
複数・属格 -ra -ra -ra -u -u -u
複数・与格 -um -um -um -u -u -u
複数・対格 -a -ar - -u -u -u

 強変化中性単数主・対格ですが、形容詞は-t(ungur→ungt、fallegur→fallegt)で過去分詞は語幹のみ(ただしu-変音しない)です。本当は形容詞の場合は語幹末の音によりさらに細かい場合分けが必要ですがここでは省略します。

 
弱変化1類 skrifa(書く)→skrifað→skrifaður

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 skrifaður skrifuð skrifað skrifaði skrifaða skrifaða
単数・属格 skrifaðs skrifaðrar skrifaðs skrifaða skrifuðu skrifaða
単数・与格 skrifuðum skrifaðri skrifuðu skrifaða skrifuðu skrifaða
単数・対格 skrifaðan skrifaða skrifað skrifaða skrifuðu skrifaða
複数・主格 skrifaðir skrifaðar skrifuð skrifuðu skrifuðu skrifuðu
複数・属格 skrifaðra skrifaðra skrifaðra skrifuðu skrifuðu skrifuðu
複数・与格 skrifuðum skrifuðum skrifuðum skrifuðu skrifuðu skrifuðu
複数・対格 skrifaða skrifaðar skrifuð skrifuðu skrifuðu skrifuðu

 
弱変化1類 banna(禁止する)→bannað→bannaður

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 bannaður bönnuð bannað bannaði bannaða bannaða
単数・属格 bannaðs bannaðrar bannaðs bannaða bönnuðu bannaða
単数・与格 bönnuðum bannaðri bönnuðu bannaða bönnuðu bannaða
単数・対格 bannaðan bannaða bannað bannaða bönnuðu bannaða
複数・主格 bannaðir bannaðar bönnuð bönnuðu bönnuðu bönnuðu
複数・属格 bannaðra bannaðra bannaðra bönnuðu bönnuðu bönnuðu
複数・与格 bönnuðum bönnuðum bönnuðum bönnuðu bönnuðu bönnuðu
複数・対格 bannaða bannaðra bönnuð bönnuðu bönnuðu bönnuðu

 
弱変化3類 skrá(登録する)→skráð→skráður(語幹がáで終わるとき原形と過去分詞で-aはつけないので例外的にu-変音も出てきません)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 skráður skráð skráð skráði skráða skráða
単数・属格 skráðs skráðrar skráðs skráða skráðu skráða
単数・与格 skráðum skráðri skráðu skráða skráðu skráða
単数・対格 skráðan skráða skráð skráða skráðu skráða
複数・主格 skráðir skráðar skráð skráðu skráðu skráðu
複数・属格 skráðra skráðra skráðra skráðu skráðu skráðu
複数・与格 skráðum skráðum skráðum skráðu skráðu skráðu
複数・対格 skráða skráðar skráð skráðu skráðu skráðu

 
弱変化2類(中性単数主・対格が-t、-tt)

 弱変化1類・3類と同じく、中性単数主・対格形に-urをつけて男性単数主格としますが、-tか-ttになっている歯音を過去形の歯音Dにもどします。あとは弱変化1類の過去分詞と同じく-urに終わる形容詞のように変化します。弱変化2類では語幹にaは出てきませんのでu-変音はありません。

弱変化2類 læsa(施錠する)→læst→læstur(過去単数1/3人称læsti)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 læstur læst læst læsti læsta læsta
単数・属格 læsts læstrar læsts læsta læstu læsta
単数・与格 læstum læstri læstu læsta læstu læsta
単数・対格 læstan læsta læst læsta læstu læsta
複数・主格 læstir læstar læst læstu læstu læstu
複数・属格 læstra læstra læstra læstu læstu læstu
複数・与格 læstum læstum læstum læstu læstu læstu
複数・対格 læsta læstar læst læstu læstu læstu

 
弱変化2類 gleyma(忘れる)→gleymt→gleymdur(過去単数1/3人称gleymdi)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 gleymdur gleymd gleymt gleymdi gleymda gleymda
単数・属格 gleymds gleymdrar gleymds gleymda gleymdu gleymda
単数・与格 gleymdum gleymdri gleymdu gleymda gleymdu gleymda
単数・対格 gleymdan gleymda gleymt gleymda gleymdu gleymda
複数・主格 gleymdir gleymdar gleymd gleymdu gleymdu gleymdu
複数・属格 gleymdra gleymdra gleymdra gleymdu gleymdu gleymdu
複数・与格 gleymdum gleymdum gleymdum gleymdu gleymdu gleymdu
複数・対格 gleymda gleymdar gleymd gleymdu gleymdu gleymdu

 
弱変化2類 byggja(建てる)→byggt→byggður(過去単数1/3人称byggði)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 byggður byggð byggt byggði byggða byggða
単数・属格 byggðs byggðrar byggðs byggða byggðu byggða
単数・与格 byggðum byggðri byggðu byggða byggðu byggða
単数・対格 byggðan byggða byggt byggða byggðu byggða
複数・主格 byggðir byggðar byggð byggðu byggðu byggðu
複数・属格 byggðra byggðra byggðra byggðu byggðu byggðu
複数・与格 byggðum byggðum byggðum byggðu byggðu byggðu
複数・対格 byggða byggðar byggð byggðu byggðu byggðu

 
弱変化2類 þýða(訳す)→þýtt→þýddur(過去単数1/3人称þýddi)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 þýddur þýdd þýtt þýddi þýdda þýdda
単数・属格 þýdds þýddrar þýdds þýdda þýddu þýdda
単数・与格 þýddum þýddri þýddu þýdda þýddu þýdda
単数・対格 þýddan þýdda þýtt þýdda þýddu þýdda
複数・主格 þýddir þýddar þýdd þýddu þýddu þýddu
複数・属格 þýddra þýddra þýddra þýddu þýddu þýddu
複数・与格 þýddum þýddum þýddum þýddu þýddu þýddu
複数・対格 þýdda þýddar þýdd þýddu þýddu þýddu

 
弱変化2類 bæta(改良する)→bætt→bættur(過去単数1/3人称bætti)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 bættur bætt bætt bætti bætta bætta
単数・属格 bætts bættrar bætts bætta bættu bætta
単数・与格 bættum bættri bættu bætta bættu bætta
単数・対格 bættan bætta bætt bætta bættu bætta
複数・主格 bættir bættar bætt bættu bættu bættu
複数・属格 bættra bættra bættra bættu bættu bættu
複数・与格 bættum bættum bættum bættu bættu bættu
複数・対格 bætta bættar bætt bættu bættu bættu

 
弱変化4類(中性単数主・対格が-ið)

 弱変化4類の過去分詞の性数格変化は強変化動詞と同じになりそうですが、ところどころ弱変化2類のように歯音を入れるところがあり、過去分詞の変化としては一番複雑です。
 まず中性単数主・対格形-iðを-innに替えて男性単数主格とします。あとは-innに終わるheppinn(幸運な)とかopinn(開いた)などの形容詞と似たような変化をしますが、語尾-innのiが脱落する所でnの代わりに過去形の歯音Dが語幹のすぐ後ろに入ります(表では太字)。語幹にaがあるときはu-変音も忘れずに(表では赤字)。

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 -inn -in -ið -Di -Da -Da
単数・属格 -ins -innar -ins -Da -Du -Da
単数・与格 -Dum -inni -Du -Da -Du -Da
単数・対格 -inn -Da -ið -Da -Du -Da
複数・主格 -Dir -Dar -in -Du -Du -Du
複数・属格 -inna -inna -inna -Du -Du -Du
複数・与格 -Dum -Dum -Dum -Du -Du -Du
複数・対格 -Da -Dar -in -Du -Du -Du

 
弱変化4類 hylja(隠す)→hulið→hulinn(過去単数1/3人称huldi)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 hulinn hulin hulið huldi hulda hulda
単数・属格 hulins hulinnar hulins hulda huldu hulda
単数・与格 huldum hulinni huldu hulda huldu hulda
単数・対格 hulinn hulda hulið hulda huldu hulda
複数・主格 huldir huldar hulin huldu huldu huldu
複数・属格 hulinna hulinna hulinna huldu huldu huldu
複数・与格 huldum huldum huldum huldu huldu huldu
複数・対格 hulda huldar hulin huldu huldu huldu

 
弱変化4類 krefja(求める)→krafið→krafinn(過去単数1/3人称krafði)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 krafinn krafin krafið krafði krafða krafða
単数・属格 krafins krafinnar krafins krafða kröfðu krafða
単数・与格 kröfðum krafinni kröfðu krafða kröfðu krafða
単数・対格 krafinn krafða krafið krafða kröfðu krafða
複数・主格 krafðir krafðar krafin kröfðu kröfðu kröfðu
複数・属格 krafinna krafinna krafinna kröfðu kröfðu kröfðu
複数・与格 kröfðum kröfðum kröfðum kröfðu kröfðu kröfðu
複数・対格 krafða krafðar krafin kröfðu kröfðu kröfðu

 
弱変化4類 þekja(覆う)→þakið→þakinn(過去単数1/3人称þakti)

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 þakinn þakin þakið þakti þakta þakta
単数・属格 þakins þakinnar þakins þakta þöktu þakta
単数・与格 þöktum þakinni þöktu þakta þöktu þakta
単数・対格 þakinn þakta þakið þakta þöktu þakta
複数・主格 þaktir þaktar þakin þöktu þöktu þöktu
複数・属格 þakinna þakinna þakinna þöktu þöktu þöktu
複数・与格 þöktum þöktum þöktum þöktu þöktu þöktu
複数・対格 þakta þaktar þakin þöktu þöktu þöktu

 
強変化(中性単数主・対格が-ið)

 弱変化4類と似ていますが、歯音Dの挿入がない分こちらの方がすっきりした変化になります。
 まず中性単数主・対格形-iðを-innに替えて男性単数主格として、あとは-innに終わる形容詞と同じ変化をさせます。歯音Dは出てきませんが語尾-innのiが脱落する所(表では太字)と、弱変化4類に比べてかなり少ないですが語幹にaがある場合のu-変音に注意してください(表では赤字)。

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 -inn -in -ið -ni -na -na
単数・属格 -ins -innar -ins -na -nu -na
単数・与格 -num -inni -nu -na -nu -na
単数・対格 -inn -na -ið -na -nu -na
複数・主格 -nir -nar -in -nu -nu -nu
複数・属格 -inna -inna -inna -nu -nu -nu
複数・与格 -num -num -num -nu -nu -nu
複数・対格 -na -nar -in -nu -nu -nu

 
強変化3類 finna(見つける)→fundið→fundinn

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 fundinn fundin fundið fundni fundna fundna
単数・属格 fundins fundinnar fundins fundna fundnu fundna
単数・与格 fundnum fundinni fundnu fundna fundnu fundna
単数・対格 fundinn fundna fundið fundna fundnu fundna
複数・主格 fundnir fundnar fundin fundnu fundnu fundnu
複数・属格 fundinna fundinna fundinna fundnu fundnu fundnu
複数・与格 fundnum fundnum fundnum fundnu fundnu fundnu
複数・対格 fundna fundnar fundin fundnu fundnu fundnu

 
強変化4類 stela(盗む)→stolið→stolinn

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 stolinn stolin stolið stolni stolna stolna
単数・属格 stolins stolinnar stolins stolna stolnu stolna
単数・与格 stolnum stolinni stolnu stolna stolnu stolna
単数・対格 stolinn stolna stolið stolna stolnu stolna
複数・主格 stolnir stolnar stolin stolnu stolnu stolnu
複数・属格 stolinna stolinna stolinna stolnu stolnu stolnu
複数・与格 stolnum stolnum stolnum stolnu stolnu stolnu
複数・対格 stolna stolnar stolin stolnu stolnu stolnu

 
強変化6類 deyja(死ぬ)→dáið→dáinn

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 dáinn dáin dáið dáni dána dána
単数・属格 dáins dáinnar dáins dána dánu dána
単数・与格 dánum dáinni dánu dána dánu dána
単数・対格 dáin dána dáið dána dánu dána
複数・主格 dánir dánar dáin dánu dánu dánu
複数・属格 dáinna dáinna dáinna dánu dánu dánu
複数・与格 dánum dánum dánum dánu dánu dánu
複数・対格 dána dánar dáin dánu dánu dánu

 
強変化6類 vaxa(育つ)→vaxið→vaxinn

強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 vaxinn vaxin vaxið vaxni vaxna vaxna
単数・属格 vaxins vaxinnar vaxins vaxna vöxnu vaxna
単数・与格 vöxnum vaxinni vöxnu vaxna vöxnu vaxna
単数・対格 vaxinn vaxna vaxið vaxna vöxnu vaxna
複数・主格 vaxnir vaxnar vaxin vöxnu vöxnu vöxnu
複数・属格 vaxinna vaxinna vaxinna vöxnu vöxnu vöxnu
複数・与格 vöxnum vöxnum vöxnum vöxnu vöxnu vöxnu
複数・対格 vaxna vaxnar vaxin vöxnu vöxnu vöxnu

 
2008年8月28日更新

 
トップページへ