u-変音

 u の入った語尾がつくことにより、その前にある a が ö または u に変わることをいいます(á や二重母音 au の a は別の音なので変音しません)。「u-」変音という言い方をしていますが、注目すべきは a の音で、変音して出てくるのも ö または u ですので注意。
 この u-変音が起こるのは、
・動詞では現在形1人称複数 -um、過去形1人称複数 -dum/ðum/tum、2人称複数 -duð/ðuð/tuð、3人称複数 -du/ðu/tu の前
・名詞では複数与格 -um と、弱変化女性名詞の単数属格・与格・対格 -u、複数主格・対格 -ur の前と、
 u の入った語尾はつきませんが強変化中性名詞の複数主格・対格
・形容詞では強変化男性単数与格と複数与格 -um、強変化中性単数与格 -u、弱変化女性単数属格・与格・対格と複数全格 -u の前と、
 u の入った語尾はつきませんが強変化女性単数主格と中性複数主格・対格
などです。
 ö になるか u になるかですが、原則として先頭音節の a だけが ö になり、第2音節以降の a はすべて u になります(例外については下記参照)。
 また u-変音は、u がすぐ前にある a(の並び)に影響を及ぼすという現象なので、u の前の音節に a 以外の母音があれば u-変音は起きません(下の -legur型形容詞の項参照)。 

 
動詞の例

tala(話す) 現在形 過去形
ég tala við tölum ég talaði við töluðum
þú talar þið talið þú talaðir þið töluðuð
hann talar þau tala hann talaði þau töluðu
hjálpa(手伝う) 現在形 過去形
ég hjálpa við hjálpum ég hjálpaði við hjálpuðum
þú hjálpar þið hjálpið þú hjálpaðir þið hjálpuðuð
hann hjálpar þau hjálpa hann hjálpaði þau hjálpuðu

 
名詞の例

garður(庭・男性強変化) 単数 複数
主格 garður garðar
属格 garðs garða
与格 garði görðum
対格 garð garða
gata(通り・女性弱変化) 単数 複数
主格 gata götur
属格 götu gatna
与格 götu götum
対格 götu götur
land(国・中性強変化) 単数 複数
主格 land lönd
属格 lands landa
与格 landi löndum
対格 land lönd

 
形容詞の例

langur(長い) 強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 langur löng langt langi langa langa
単数・属格 langs langrar langs langa löngu langa
単数・与格 löngum langri löngu langa löngu langa
単数・対格 langan langa langt langa löngu langa
複数・主格 langir langar löng löngu löngu löngu
複数・属格 langra langra langra löngu löngu löngu
複数・与格 löngum löngum löngum löngu löngu löngu
複数・対格 langa langar löng löngu löngu löngu
nýjastur(最新の(nýrの最上級)) 強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 nýjastur nýjust nýjast nýjasti nýjasta nýjasta
単数・属格 nýjasts nýjastrar nýjasts nýjasta nýjustu nýjasta
単数・与格 nýjustum nýjastri nýjustu nýjasta nýjustu nýjasta
単数・対格 nýjastan nýjasta nýjast nýjasta nýjustu nýjasta
複数・主格 nýjastir nýjastar nýjust nýjustu nýjustu nýjustu
複数・属格 nýjastra nýjastra nýjastra nýjustu nýjustu nýjustu
複数・与格 nýjustum nýjustum nýjustum nýjustu nýjustu nýjustu
複数・対格 nýjasta nýjastar nýjust nýjustu nýjustu nýjustu

 注意深い方は garður、langur、nýjastur を見ておやっと思われたかもしれません。u の入った -ur の前に a が残っている?!と。
 へりくつのようですが、強変化の名詞・形容詞の男性単数主格語尾のひとつである -ur の u は、アイスランド語の歴史の中で比較的最近になって現れたものなので、その前に a があっても u-変音のきっかけとなりません。
 逆に、強変化の女性単数主格や中性複数主・対格には今はなにも語尾がついていませんが、以前 -u という語尾がついていた名残で u-変音が起こります。

 
u-変音の例外

 アイスランド語式の語形変化をするとはいえ、明らかに外来語起源の名詞で語幹に a が入っている名詞では、先頭音節は(a があっても)一切変音せず、ふたつめの a が先頭音節のように u-変音する傾向があります。とはいえ該当する名詞は Japani 「日本人」(Japönum)、Arabi 「アラブ人」(Aröbum)、japanska 「日本語」、banani 「バナナ」(banönum/bönunum)、kristall 「結晶」(kristöllum)、kórall 「サンゴ」(kóröllum)など少数です(かっこ内は複数与格)。
 ちなみに豊富な地熱を利用したビニールハウスのおかげでアイスランドはバナナがとれますから、banani という単語は氷の国にしては意外によく使われます。

Japani(日本人) 単数 複数
主格 Japani Japanar/Japanir
属格 Japana Japana
与格 Japana Japönum
対格 Japana Japana/Japani
japanska(日本語) 単数
主格 japanska
属格 japönsku
与格 japönsku
対格 japönsku

 
 形容詞では、しょっちゅう見かける-legur 型の形容詞は u-変音が起きないことに注意してください。ただしこれは、上で述べたように u-変音が a 以外の母音を飛び越えてまで影響を及ぼさないためで、本当は例外というわけではありません。

fallegur(美しい) 強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 fallegur falleg fallegt fallegi fallega fallega
単数・属格 fallegs fallegrar fallegs fallega fallegu fallega
単数・与格 fallegum fallégri fallegu fallega fallegu fallega
単数・対格 fallegan fallega fallegt fallega fallegu fallega
複数・主格 fallegir fallegar falleg fallegu fallegu fallegu
複数・属格 fallegra fallegra fallegra fallegu fallegu fallegu
複数・与格 fallegum fallegum fallegum fallegu fallegu fallegu
複数・対格 fallega fallegar falleg fallegu fallegu fallegu

 
 名詞の例外として上で japanska 「日本語」が出てきましたが、形容詞 japanskur 「日本の」も同じように変則的な u-変音になります。

japanskur(日本の) 強変化・男性 強変化・女性 強変化・中性 弱変化・男性 弱変化・女性 弱変化・中性
単数・主格 japanskur japönsk japanskt japanski japanska japanska
単数・属格 japansks japanskrar japansks japanska japönsku japanska
単数・与格 japönskum japanskri japönsku japanska japönsku japanska
単数・対格 japanskan japanska japanskt japanska japönsku japanska
複数・主格 japanskir japanskar japönsk japönsku japönsku japönsku
複数・属格 japanskra japanskra japanskra japönsku japönsku japönsku
複数・与格 japönskum japönskum japönskum japönsku japönsku japönsku
複数・対格 japanska japanskar japönsk japönsku japönsku japönsku

 
2022年9月1日更新

 
トップページへ